Аддзел па адукацыі столінскага раённага выканаўчага камітэта
Дзяржаўная ўстанова адукацыі “Кароціцкая сярэдняя школа”
Раённая канферэнцыя (конкурс)
даследчых работ вучняў
“Адкрываючы свет – адкрываю сябе”
Калектывізацыя сельскай гаспадаркі ў перыяд з 1939 - 1967 гг.
на тэрыторыі вёсак
Луткі, Кароцічы, Талмачава
Столінскага раёна
Секцыя ( Гісторыя )
Выканала:
Клімовіч Наталля Аляксандраўна
вучаніца 9 “Б” класа
Кароціцкай сярэдняй школы
Кіраўнік:
настаўнік гісторыі
Шчучка Людміла Васільеўна
2022
Змест
I.Уступная частка………………………………………………………………3 – 4
II. Асноўная частка
Глава 1. Ад польскага прыгнёту да спробы стварэння першых калгасаў (1939 – 1941 гг.)…………………………………………………………………………4 – 6
Глава 2. Ад заканчэння Вялікай Айчыннай вайны да завяршэння калгаснага будаўніцтва (1948 – 1951 гг.)…………………………………………………6 – 8
Глава 3.Умацаванне калгаснай сістэмы (1953– 1967 гг.)…………………8 – 10
Глава 4.Працоўная слава калгаса……………………………………………10 –11 III. Заключэнне…………………………………………………………………11– 12
Спіс выкарыстанай літаратуры……………………………………………………13
Дадатак……………………………………………………………………….14 – 28
Уступная частка
У навейшай гісторыі Беларусі адбылося многа падзей, якія кардынальна змянілі краіну. Сярод іх, улічваючы, што Беларусь з’яўлялася аграрным рэгіёнам, асаблівае месца займае калектывізацыя. У 1927 г. было прынята рашэнне аб правядзенні палітыкі калектывізацыі сельскай гаспадаркі – аб’яднання індывідуальных гаспадарак сялян у калектыўныя гаспадаркі (калгасы). Яны з’яўляліся вышэйшай формай вытворчай кааперацыі. Правядзенне калектывізацыі тлумачылася неабходнасцю забеспячэння горада сельскагаспадарчай сыравінай і прадуктамі ва ўмовах індустрыялізацыі. Гэтую задачу не маглі выканаць дробныя аднаасобныя сялянскія гаспадаркі. Патрабавалася стварэнне буйных сялянскіх гаспадарак з выкарыстаннем машыннай тэхнікі.
Асаблівасцямі правядзення калектывізацыі на тэрыторыі Беларусі з’яўлялася тое, што яна праводзілася ў некалькі этапаў:
· першы этап – 1929 – 1930-я гг.,
· другі этап ажыццяўляўся пасля далучэння ў 1939 г. тэрыторыі Заходняй Беларусі;
· трэці, завяршальны, – пасля Вялікай Айчыннай вайны.
У Заходняй Беларусі суцэльная калектывізацыя была праведзена ў 1949 – 1952 гг. [1]
Для жыхароў сучасных вёсак Талмачава, Луткі і Кароцічы Столінскага раёна ААТ “Кароцічы” з’яўляецца важным прадпрыемствам. Усё жыццё жыхароў гэтых вёсак звязана з сельскай гаспадаркай.
Сельская гаспадарка на тэрыторыі вёсак была асновай эканомікі, галіной, у якой працавала найбольшая колькасць працаздольнага насельніцтва. Не выключэннем з’яўляецца і перыяд, калі наш край знаходзіўся ў складзе Польшчы.
А як усё пачыналася? Калі з’явіліся першыя калгасы? Зараз ужо многае сцёрта часам, забываюцца падзеі, факты, людзі. Новы погляд на праблему пералому вёскі вельмі далёкі ад ранейшага. Але, так ці інакш, мы ўсё ж пастараемся прадставіць тыя далёкія падзеі такімі, якімі яны засталіся ў памяці відавочцаў і так як яны пададзены ў летапісных матэрыялах нашых вёсак.
Вынікі дзейнасці прадстаўлены ў гэтым даследаванні, бо ніхто не мае права забыць пра ўклад, які ўнеслі працаўнікі вёсак у развіццё сельскай гаспадаркі нашага краю.
Гіпотэза: калектывізацыя спрыяла станоўчаму развіццё сельскай гаспадаркі.
Мэта даследавання: вывучэнне гісторыі стварэння калгасаў на тэрыторыі вёсак Луткі, Кароцічы, Талмачава Столінскага раёна.
Задачы даследавання:
· Знайсці дакладныя крыніцы, розныя матэрыялы аб гісторыі стварэння калгасаў;
· Прааналізаваць змест архіўных крыніц і літаратуры, якія змяшчаюць інфармацыю аб утварэнні калгасаў на тэрыторыі вёсак;
· Прааналізаваць змест звестак жыхароў, якія змяшчаюць інфармацыю аб утварэнні калгасаў на тэрыторыі вёсак;
· Сабраць звесткі пра ветэранаў калгаса.
Аб’ектам даследавання з’яўляецца гісторыя развіцця калгаснай сістэмы. Прадмет даследавання: этапы развіцця калгаса
Храналагічныя рамкі ахопліваюць перыяд з 1939 па 1967 год
Актуальнасць даследавання:
Аграрнае пытанне як комплекс сацыяльна – эканамічных праблем сельскай гаспадаркі з’яўляецца адным з асноўных у сучасным развіцці грамадства. Не звяртаючы ўвагі на навукова – тэхнічныя дасягненні, зямля з’яўляецца важным сродкам вытворчасці. Сельская гаспадарка з’яўляецца асновай эканомікі, галіной, якая накіравана на забеспячэнне насельніцтва харчаваннем і атрыманнем рэсурсаў для розных галін прамысловасці. Ад стану развіцця сельскай гаспадаркі залежыць харчовая бяспека дзяржавы. Гэта ўпэўненасць у заўтрашнім дні. Каб лепш зразумець цяперашняе становішча ў сельскай гаспадарцы, неабходна даследаваць тэму калгаснага будаўніцтва як у рэспубліцы ў цэлым, так і ў асабістых яе раёнах.
Рэалізацыя пастаўленых задач стала магчымай дзякуючы аналізу архіўных матэрыялаў, летапісных звестак вёсак, кнігі “Памяць” Столінскага раёна, выкарыстаны ўспаміны старэйшых жыхароў вёсак.
У сваёй рабоце мы выкарыстоўвалі такія метады як апытванне, апісанне, аналіз і вывучэнне літаратуры, інтэрнэт – рэсурсаў, работа з архіўным і летапісным матэрыялам, сямейнымі архівамі і метад інтэрв’ ю.
Крыніцы даследавання: летапісныя матэрыялы вёсак, дакументы сямейнага архіву Крук В.П., Ярмакевіч Ц.І, Крук Д.Р., літаратурныя і гістарычныя крыніцы, матэрыялы ўстановы “Занальны дзяржаўны архіў г. Пінска”. Кіраўніцтва ААТ ”Кароцічы” садзейнічала больш дэтальнаму, дакладнаму і глыбокаму вывучэнню гісторыі калгаса.
Практычная значнасць работы вызначаецца магчымасцю яе выкарыстання ў даследаваннях краязнаўчага характару, на ўроках гісторыі, у рабоце краязнаўчых гурткоў, пры напісанні розных работ, звязаных з гісторыяй малой Радзімы.
II. Асноўная частка
Глава 1. Ад польскага прыгнёту да спробы стварэння першых калгасаў (1939 – 1941 гг.)
Столінскі раён, так як і ўсе землі Заходняй Беларусі, з 1921 – 1939 гг. знаходзіўся ў складзе буржуазна – памешчыцкай Польшчы. Вераснёўскія падзеі 1939 г. аднавілі тэрытарыяльную цэласнасць Беларусі. Уз’яднанне натуральна адпавядала інтарэсам беларускага народа. У многіх людзей з’явіліся надзеі на паляпшэнне свайго становішча як у сацыяльна – эканамічнай, так і ў культурнай сферах жыцця.
Адчувальныя зрухі адбыліся ў сельскай гаспадарцы. З 1949 – 1951 гг. ў заходніх раёнах Беларусі была праведзена калектывізацыя сельскай гаспадаркі. Стварэнне першых калгасаў пачалося тут яшчэ да пачатку Вялікай Айчыннай вайны, пасля ўз’яднання заходніх абласцей Беларусі з БССР. Аднак пачаўшуюся калектывізацыю прыпыніла вайна з Германіяй. [2]
Калектывізацыя на тэрыторыі вёсак Луткі, Кароцічы і Талмачава мала свае асаблівасці, якія не заўсёды так праяўляліся ў іншых вёсках Столінскага раёна ў гэты час. З чым гэта было звязана? Напэўна з тым, што вёскі знаходзіліся ў тым месцы, дзе праходзіла польска – савецкая мяжа.
З першых дзён вызвалення гэтай тэрыторыі ад польскага прыгнёту тут пачаўся бурны працэс пераўтварэнняў, якія ахапілі амаль усе сферы жыцця мясцовага насельніцтва. Змяненні назіраліся ў эканамічным, палітычным і культурным жыцці. Паколькі аснову эканамічнага жыцця складала сельская гаспадарка, то зразумела, што жыццё людзей пачало мяняцца.
Вясной 22 сакавіка 1940 г. былі зроблены першыя спробы стварэння калектыўных гаспадарак. Былі ўтвораны адасобленныя калгасы ў вёсцы Луткі і вёсцы Кароцічы Альгомельскага сельскага савета, Давыд – Гарадоцкага раёна, Пінскай вобласці. Калгас у вёсцы Луткі атрымаў назву “Камунар”, яго старшынёй стаў Клімовіч Іван Конанавіч. (Дадатак 1) Калгас у вёсцы Кароцічы атрымаў назву “1 Мая”, старшынёй якога стаў Кудласевіч Васіль Пятровіч.
На тэрыторыі вёскі Талмачава да вайны калгас не быў створаны. Гэта было звязана з тым, што тут існавала многа хутароў, кожны з якіх быў адасобленай гаспадаркай.
У калгас “1 Мая” за кароткі прамежак часу ўвайшло 127 сялянскіх гаспадарак, якія ўключалі:
· пасяўныя палі 380 га;
· сенакосныя ўгоддзі 730 га;
· забалочаныя месцы і кустарнікі 1300 га. (Дадатак 6, 9)
Матэрыяльна – тэхнічная база калгаса была слабая. Асноўнай цяглавай сілай з’яўляліся коні і валы, якіх у калгасе налічвалася 120 пар. Аплата працы калгаснікаў выдавалася натуральнымі прадуктамі і рублямі за працадні. Напрыклад, у 1940-м г. за адзін працадзень калгаснікі атрымлівалі ў сярэднім па 3 кг зерня, 16 кг бульбы і 7 капеек грашыма.
Кіраўніцтва калгаса падрымлівала цесную сувязь са школай, якая пачала працаваць у вёсцы Кароцічы ў 1940 г. У школе працавалі два настаўнікі і навучалася 52 вучні.
Звычайнае жыццё калгаснага сялянства было абарвана вераломным нападам фашысцкай Германіі на Савецкі Саюз. Тэрыторыя вёсак у гады Вялікай Айчыннай вайны была акупіравана фашысцкімі захопнікамі. Жорскасць іх асабліва праяўлялася да сацыялістычнага ўкладу жыцця. З прыходам немцаў старшыня калгаса “1 Мая” Кудласевіч Васіль Пятровіч быў пакараны смерцю ва ўрочышчы Кострыцкае. (Дадатак 1) Пачатая калектывізацыя скончылася. Калгасы былі разбураны.
Глава 2.Ад заканчэння Вялікай Айчыннай вайны да завяршэння калгаснага будаўніцтва (1948 – 1951 гг.)
Адразу ж пасля вызвалення Давыд – Гарадоцкага раёна ад нямецка – фашысцкіх захопнікаў была адноўлена дзейнасць органаў савецкай улады, партыйных і камсамольскіх арганізацый. Узначальвалі іх пераважна мясцовыя камуністы, былыя партызаны і падпольшчыкі.
Аднаўленне народнай гаспадаркі пачалося адразу пасля вызвалення тэрыторыі вёсак ад нямецка – фашысцкіх захопнікаў. Ужо ў жніўні – верасні 1944 г. значная частка мясцовага насельніцтва была прыцягнута да аднаўлення разбуранай вайной гаспадаркі. Не без цяжкасцей, але ў хуткім парадку адбудоўваліся не толькі грамадскія пабудовы, але і хаты былых калгаснікаў. Сляды крывавага разбою гітлераўскай арміі засталіся і на тэрыторыі вёскі Кароцічы, якая амаль поўнасцю была спалена фашыстамі. Са 185-ці сялянскіх двароў у паўразбураным становішчы засталося толькі тры хаты і школа. Патрэбна было ўсё нанава будаваць. Жыхары вёсак імкуліся ўнесці свой уклад у аднаўленчыя работы. Акрамя пастаянных і сезонных работ насельніцтва навакольных вёсак накіроўваліся на лесанарыхтоўкі. З піламі і сякерамі, на ўласных конях яны адпрацоўвалі даведзеныя ім абавязковыя заданні па нарыхтоўках лесу. Шмат сялян прыцягвалася да працы на ўчастках Прыпяцкага леспрамгаса, што раскінуўся ў лясных гушчарах каля вёсак Кароцічы, Луткі, Храпунь, Колкі. Гэту павіннасць мясцовыя жыхары па старой прывычцы называлі на польскі манер “шарваркамі”. [3]
Абсалютная большасць сялянскіх гаспадарак у першыя пасляваенныя гады на тэрыторыі вёсак складалі двары сялян – аднаасобнікаў. З 11 верасня 1948 г. быў адноўлены калгас у вёсцы Кароцічы, першым старшынёй якога быў абраны Тарчыла Васіль Карнеевіч. Першапачаткова ў склад калгаса ўступіла 16 сялянскіх гаспадарак. Матэрыяльна – тэхнічная база калгаса была слабая. Асноўнай цяглавай сілай былі коні і валы, колькасць якіх павялічвалася. У 1948 г. гаспадарцы налічвалася 16 пар валоў.
Калектывізацыя ў пасляваенны час праходзіла натуральным шляхам, галоўным чынам на аснове прынцыпу добраахвотнасці. Пакуль яшчэ ўлічвалася ступень падрыхтаванасці сялянства працаваць разам. І тэмп калектывізацыі планаваўся невысокі. Найперш у калгасы ўступалі батракі, беднякі. Часцей за ўсё да такой катэгорыі адносілася большасць мясцовага насельніцтва, якая за гады Вялікай Айчыннай вайны страціла сваю маёмасці. З лёгкасцю ў калгасы ўступалі сем’і, якія засталіся без мужчынскай працы, а самастойна апрацоўваць зямлю сваімі сіламі не маглі. У многіх сялянскіх сем’ях увесь цяжар працы лёг на плечы жанчын, старых і падлеткаў. Заможнае сялянства, якога было не шмат, першапачаткова прыглядвалася, не спяшалася.
Лёс заходнебеларускіх вёсак быў вырашаны ў лютым 1949 г. на XIX з’ездзе КП(б)Б. Прадугледжвалася завяршэнне калгаснага будаўніцтва ў заходніх абласцях БССР ў сціслыя тэрміны. Была адзначана поўная гатоўнасць заходнебеларускага сялянства да суцэльнай калектывізацыі. З лютага па красавік 1949 г. вёсках праводзілася актыўная тлумачальная работа сярод сялян, якія яшчэ не з’яўляліся калгаснікамі. Цяжкасці былі. Агітуючы ўступіць у калектыўную гаспадарку, актывісты ў той час выяўлялі хто сколькі можа здаць збожжа для веснавога пасеву, у каго які ёсць інвентар. [3]
З успамінаў жыхара в. Талмачава Ярмакевіча Цярэнція Іванавіча, 1931 г.н.: “ У колхоз здавалі ўсе. Забіралі коней. Машын не было, былі вілы, малацілкі. “ (Дадатак 2 )
Фарсіраваныя тэмпы калектывізацыі суправаджаюцца адміністрацыйна – загаднымі метадамі. Калектывізацыя набыла прымусовы характар і нярэдка выклікала незадавальненне з боку сялянства. Не звяртаючы ўвагі на цяжкасці, да красавіка 1949 г. ў калгас уступілі ўсе без выключэння сялянскія гаспадаркі.
Асаблівая заслуга ў гэтым старшыні калгаса Кудласевіча Івана Андрэевіча, якога насельніцтва па – мясцоваму называла Бугайчуком. Ён кіраваў калгасам з лютага 1949 па1952 год.
З 8 кастрычніка 1950 г. калгас “1 Мая” в. Кароцічы і калгас “Камунар” в. Луткі аб’ядналіся ў адзін калгас пад назвай “1 Мая” Аздаміцкага сельскага Савета, Давыд – Гарадоцкага раёна, Пінскай вобласці. (Дадатак 5)
Такім чынам было створана два калгасы: “1 Мая”, у склад якога ўвайшлі жыхары вёсак Луткі і Кароцічы. А з 20 сакавіка 1948 г. быў створаны калгас у в. Талмачава, які атрымаў назву “Новае жыццё”. Старшынёй калгаса стаў Меляшчэня Павел Карнеевіч. У калгасе было 3 брыгады. (Дадатак 5)
Паколькі калгасы знаходзіліся вельмі блізка адзін да аднаго, то было прынята рашэнне стварыць адзін калгас на аснове трох вёсак: Луткі, Кароцічы, Талмачава. З 5 верасня 1950 г. адбылося аб’яднанне калгасаў. У аб’яднаным калгасе, які атрымаў былую назву “1 Мая”, старшынёй быў абраны Бакунец Міхаіл Фёдаравіч, ён кіраваў толькі тры месяцы , а потым члены калгаса абралі новага старшыню, якім стаў Кудласевіч Ілья Адамавіч. (Дадатак 5)
Матэрыяльна – тэхнічная база калгаса па – ранейшаму была слабой. Тое ж можна сказаць пра арганізацыю працы, працоўную дысцыпліну. Цяжкасці суправаджаліся недахопам спецыялізаваных кадраў. У складаным становішчы знаходзілася жывёлагадоўля і земляробства. План развіцця па буйной жывёлагадоўлі, свіннях не выконваўся. Калгас вызначаўся яшчэ і нізкімі ўраджаямі збожжавых культур і бульбы. Пасяўных зямель было мала, што таксама з’яўлялася праблемай для гаспадаркі. Было прынята рашэнне павялічыць пасяўныя плошчы за кошт распашкі і раскарчоўкі.
Але, не звяртаючы ўвагі на цяжкасці ў гаспадарцы, хутка наглядаюцца змяненнні. У калгасе створаны тры брыгады, павялічылася заработная плата калгаснікаў. Цяглавая сіла павялічылася да 170 пар коней і 30 пар валоў.
Менавіта 1950 год стаў “годам пералому” ў ходзе калектывізацыі . З красавіка 1950 г. ЦК КП(б)Б выдаў пастанову “Аб сур’ёзных недахопах у калгасным будаўніцтве заходніх абласцей Беларускай ССР”. З мэтай забеспячэння калгасаў тэхнікай утварыліся машынна – трактарныя станцыі (МТС). Давыд – Гарадоцкай машынна – трактарнай станцыі было даручана ажыццяўляць арганізацыйна – гаспадарчае ўмацаванне калгасаў, стварыць ў іх пярвічныя партыйныя і камсамольскія арганізацыі, умацоўваць працоўную дысцыпліну. Усяляк прапагандавалася і заахвочвалася спаборніцтва сялян за хутчэйшае выкананне абавязацельстваў па хлебапастаўках дзяржаве. [3]
У 1950 г. на дапамогу калгасу ў распашцы і веснавому пасеву дапамагла МТС, а ў 1951 г. калгас упершыню набыў грузавую аўтамашыну ГАЗ-51 у асабістае карыстанне. Гэтая падзея была асабістым святам для кожнага калгасніка. Але і тут узніклі цяжкасці. Аўтамашына ёсць, а шафёра сярод калгаснікаў не знайшлі. У хуткім часе знайшлі чалавека ў вёсцы Альшаны, у якога быў падобны вопыт і калгас наняў яго на працу. (Дадатак 3)
Глава 3. Умацаванне калгаснай сістэмы (1953 – 1967 гг.)
Росту сельскагаспадарчай вытворчасці садзейнічала паступовае ўмацаванне калгасаў. Гаспадарка калгаса “1 Мая” год ад году мацнела. Паступова павялічвалася матэрыяльна – тэхнічная база калгаса.
Старшынёй калгаса з 1953 – 1954 гг. з’яўляўся Ляшук Аляксандр Фядосавіч.
У 1954 г. вёска Кароцічы і бліжэйшыя населеныя пункты былі радыёфікаваны, а ў 1957 г. – электрафікаваны. Ужо ў 1956 г. калгас купіў шэсць аўтамашын і адзін трактар. У хуткім часе гаспадарка набыла лакамабіль, які выкарыстоўваўся як перасоўны паравы рухавік для сельскагаспадарчых патрэб і выпрацоўкі электраэнергіі для патрэб гаспадаркі ў палявых умовах.
( Дадатак 3 )
Усё гэта садзейнічала росту сельскагаспадарчай вытворчасці. У вялікім маштабе пачалі апрацоўвацца пустыя землі, пачынаюць асушацца балоцістыя мясціны, павялічылася пасяўная плошча калгаса. Павелічэнне пасяўных плошчаў прадугледжвалася за кошт асушаных тарфяных і балотных зямель. Пасяўны клін пад збожжа – бабовыя культуры ў 1956 г. складаў 296 га, пасяўны клін пад тэхнічныя культуры складаў 179 га. Удзельная вага збожжавых павінна была складаць больш за 70% пасяўных плошчаў. Асаблівае месца сярод іх адводзілася кукурузе. У глебу было ўнесена 5130 тон арганічных угнаенняў, 2035 тон торфу, 31 тона мінеральных угнаенняў. Значна павялічылася цяглавая сіла, буйнарагатай жывёлы ў калгасе налічвалася каля 830 галоў. На працадні калгаснікам выдзялялася 789 ц збожжавых культур, па 800 грам за працадзень. Наглядаецца значны прырост калгасных сем’яў, іх у 1956 г. стала 387. У калгасе створаны чатыры працоўныя брыгады. Існавала матэрыяльнае стымуляванне працоўных, якія добрасумленна адносіліся да сваёй працы, былі ўведзены даплаты за выслугу гадоў у памеры ад 5 – 15% у залежнасці ад працоўнага стажу. (Дадатак 6, 9)
Старшынёй калгаса са студзеня 1954 па 1962 гг. працаваў Адамовіч Уладзімір Іванавіч, які ўзнагароджаны ордэнам Леніна за плённую працу. [4]
У сувязі з тым, што ў гэты час ў Столінскім раёне было два калгасы з аднайменнай назвай “1 Мая” , то 21 лютага 1961 г. было прынята рашэнне змяніць назву “1 Мая” на “ Дружба” Аздаміцкага сельскага Савета, Столінскага раёна, Брэсцкай вобласці. Калгас пачынае працаваць пад новай назвай. З 1948 – 1953 гг. калгас знаходзіўся пад кіраўніцтвам Давыд – Гарадоцкага раённага адзела, а з 1954 – 1962 гг. Столінскага раённага адзелу сельскай гаспадаркі. А з 1963 г. – Столінскаму вытворчаму калгасна – саўгаснаму кіраўніцтву Брэсцкай вобласці. У калгасе было створана 6 брыгад: адна ў в. Талмачава, дзве – у в. Кароцічы і тры ў в. Луткі. ( Дадатак 5)
Старшынёй калгаса з 1962 – 1972 гг. працаваў Ляшук Мікалай Уладзіміравіч, які ўзнагароджаны ордэнам “Знак Пашаны” за плённую працу.
( Дадатак 7)
З кожным годам павялічваецца тэхнічнае забяспечанне калгаса. У 1963 г. у гаспадарцы налічвалася 11 аўтамашын, 7 трактароў і 2 трактары на гусенічным ходзе. Наглядаецца паляпшэнне матэрыяльнага і культурнага становішча калгаснікаў. Былі зменшаны нормы абавязковых паставак з асабістых гаспадарак калгаснікаў, зніжаны сельскагаспадарчы падатак, павялічаны нарыхтоўчыя і закупачныя цэны на прадукцыю вяскоўцаў, скасаваны нядоімкі па падатках і пастаўках.
У сярэдзіне 1960 – х гадоў агульны клін апрацаванай калгаснай зямлі складаў 4025 га. Пасеяна збожжавымі 446 га, тэхнічнымі культурамі 104 га, у глебу ўнесена арганічных угнаенняў 6825 тон, торфу 4185 тон, 402 тоны мінеральных угнаенняў. Колькасць буйнарагатай жывёлы павялічылася да 1675 галоў. Грашовы даход за працадні складаў 178 184 рублі, збожжавых – 19 436 ц. (Дадатак 6, 9)
З ростам дабрабыту павялічваецца і культурны ўзровень мясцовага насельніцтва. На тэрыторыі трох вёсак ( Луткі, Кароцічы, Талмачава) былі пабудаваны і адчынены клубы, працавалі бібліятэкі, рэгулярна працавала кінарухомая ўстаноўка, амаль усе калгасныя сем’і выпісвалі перыядычны друк, які быў прадстаўлены раённай газетай “Ленінскі шлях”.
Вёскі поўнасцю змянілі сваё аблічча, асабліва за апошнія гады. Там, дзе раней былі пустыя землі, зараз квітнеюць сады, будуюцца новыя дамы калгаснікаў. Сельская гаспадарка таксама ўзмацняецца і павялічваецца, асабліва гэта наглядаецца ў тэхнічным накірунку. У 1966 г. у калгасе налічвалася 13 грузавых аўтамашын, 13 трактароў, 4 з якіх на гусенічным ходзе. Пастаянна павялічваюцца пасяўныя плошчы пад збожжавыя культуры, у гэты час яны складалі 4321 га, павялічылася інтэнсіўнасць апрацоўкі зямлі. (Дадатак 6, 9)
Павысіўся жыццёвы і культурны ўзровень насельніцтва. З’явілася сельская інтэлегенцыя настаўнікаў, медыцынскіх работнікаў і работнікаў культуры. Асабістую праслойку сельскага грамадства складалі механізатары і жывёлаводы. (Дадатак 4 )
У кожнай сялянскай хаце з’яўляецца веласіпед, швейная машына і гадзіннік. Калгаснікі ў гэты час атрымлівалі добрую заработную плату, а значыць культура быту станавілася ўсё лепшай з дня ў дзень.
Вёскі поўнасцю электрафікаваны і радыёфікаваны, падключаны да цэнтральнай энергатычнай сеткі. У кожнай вёсцы на змену рухомым кінаўстаноўкам усталяваны стацыянарныя.
У 1967 г. працаўнікі калгаса паспяхова спраўляюцца з даведзенымі планамі сельскагаспадарчых нарыхтовак. Калгас выканаў і перавыканаў планы па ўсіх галінах сельскагаспадарчых работ. Аўтапарк калгаса папоўніўся чатырма новымі трактарамі і адным камбайнам. Засеяна 765 га. У тым ліку:
· збожжавых – 352 га, сабрана 7.669 ц па 21.7 ц з 1 га;
· бульбы – 106 га, сабрана 11.740 ц па 111ц з 1 га;
· лён – 100 га, сабрана 473ц па 4.7 ц з 1 га;
· кукуруза – 52 га, сабрана11.628 ц па 223.6ц з 1 га;
· бурак(кармавы) – 34.5 га, сабрана 10.882 ц па 315 з 1 га;
· бурак(сахарны) – 29.5 га, сабрана 5.900 ц па 200ц з 1 га.
У гэтым жа годзе пасеяна азімых плошчай 343 га, унесена 8247 тон арганічных угнаенняў і 109 тон мінеральных. (Дадатак 6, 9)
За 1967 год пабудаваны адміністрацыйны будынак праўлення калгаса, крыты ток, хата жывёлавода, на сродкі калгаса добраўпарадкаваны сельскія клубы, нават куплены баян. Калгас турбаваўся пра сваіх работнікаў. Так, па загаду кіраўніцтва за кошт калгаса быў пабудаваны кірпічны дом калгасніку Біруку Фёдару Матвеевічу, які з’яўляўся ветэранам Вялікай Айчыннай вайны, выхоўваў сем дзяцей, чатыры з якіх былі інвалідамі. (Дадатак 7)
Сярэднемесячная заработная плата калгаснай гаспадаркі ў 1967 г. складала:
· палявод – 35 рублёў;
· жывёлавод – 60 рублёў;
· даярка – 58рублёў;
· свінарка – 80 рублёў;
· пастух – 63 рублі;
· цялятніца – 52 рублі. (Дадатак 6)
Глава 4. Працоўная слава калгаса
Калгаснікі, якія працавалі ў1939 – 1967 гг., унеслі вялікі ўклад у развіццё сельскай гаспадаркі нашай мясцовасці. Менавіта яны змаглі стварыць аснову, на якой і зараз трымаецца эканоміка нашых вёсак.
Мы, сучасныя жыхары, сапраўды ганарымся працаўнікамі сельскай гаспадаркі, якія атрымалі ўзнагароды за сваю працу.
Ордэнам Леніна ўзнагароджаны:
Адамовіч Уладзімір Іванавіч, старшыня калгаса “1 Мая” (1958 г.) Нарадзіўся ў 1919 г. у вёсцы (зараз гарадскі пасёлак) Старобін Салігорскага раёна Мінскай вобласці. Са студзеня 1954 па сакавік 1962 гг. працаваў старшынёй калгаса “1 Мая” ў в.Кароцічы (з лютага 1962 г. атрымаў назву “Дружба”). Памёр 24 чэрвеня 1963 г. ў г. Давыд – Гарадок Столінскага раёна. [4]
Кудласевіч Ілья Адамавіч, старшыня калгаса імя У.І.Леніна Лядзецкага сельскага савета (1958 г.). Нарадзіўся 20 снежня 1913 г. ў в.Кароцічы ў беднай мнагадзетнай сялянскай сям’і (10 дзяцей). Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны. У пасляваенныя гады працаваў старшынёй калгаса “1 Мая” (1950 – 1953 гг.), імя У.І.Леніна Лядзецкага сельскага савета (1955 – 1962 гг.), “Рассвет” (1962 – 1967 гг.). Узнагароджаны таксама ордэнамі Працоўнага Чырвонага Сцяга (1966 г.), Айчыннай вайны I ступені (1985 г.), медалямі “За адвагу”, “За баявыя заслугі” (1945 г.). Быў дэпутатам Вярхоўнага савета БССР 6-га склікання. Памёр 13 ліпеня 1997 г., пахаваны ў в.Кароцічы. [4]
Ордэнам “Знак Пашаны” ўзнагароджаны:
Ляшук Мікалай Васільевіч, старшыня калгаса “Дружба” (1966г.)[3]
Тарчыла Рыгор Аляксандравіч, брыгадзір калгаса “Дружба” (1966г.). Нарадзіўся ў в.Кароцічы. Памёр у 1994 г., пахаваны ў роднай вёсцы. [4]
Заключэнне
У дадзеным даследаванні цалкам дасягнута мэта, якая была пастаўлена ў пачатку. У нас атрымалася сабраць інфармацыю аб стварэнні і ўмацаванні калгасаў на тэрыторыі вёсак Луткі, Кароцічы, Талмачава з 1939 – 1967 гг. Мы даведалася, як і калі з’явіліся першыя калгасы, якія заслугі працаўнікоў калгаса і значэнне гэтых падзей у развіцці Столінскага раёна і ўсёй краіны.
Таксама ў ходзе работы выкананы ўсе задачы, якія былі пастаўлены ў пачатку даследавання: былі сабраны звесткі відавочцаў адпаведнага перыяду, дакладныя крыніцы, розныя матэрыялы аб гісторыі стварэння калгаса, прааналізаваны архіўныя крыніцы і летапісныя звесткі, сабраны звесткі пра ветэранаў калгаса.
Прааналізаваўшы атрыманую інфармацыю, былі вызначаны асноўныя этапы калгаснага будаўніцтва на тэрыторыі вёсак Луткі, Кароцічы, Талмачава:
· 1 этап – ад польскага прыгнёту да спробы стварэння першых калгасаў (1939 – 1941 гг.)
· 2 этап – ад заканчэння Вялікай Айчыннай вайны да завяршэння калгаснага будаўніцтва (1948 – 1951 гг.)
· 3 этап – умацаванне калгаснай сістэмы (1953 – 1967 гг.)
Кожны з гэтых этапаў маў свае асаблівасці, якія непасрэдна былі звязаны з гістарычнымі працэсамі: ад першых спроб стварэння калгасаў у 1940 г. да ўмацавання калгаснага будаўніцтва ў 1960 гг. За гэты час на тэрыторыі нашых вёсак былі створаны наступныя калгасы: “Камунар” (в. Луткі), “1 Мая” (в. Кароцічы) у 1940 г., якія пасля Вялікай Айчыннай вайны былі адноўлены ў 1948 г. і створаны калгас “Новае жыццё” (в.Талмачава) у гэтым жа годзе. З верасня 1950 г. усе тры калгасныя гаспадаркі ўвайшлі ў склад аб’яднанага калгаса “1 Мая”. А з верасня 1961 г. калгас пачынае працаваць пад назвай “Дружба”. (Дадатак 5, 10)
Такім чынам, палітычныя падзеі верасня 1939 г. абумовілі далейшы ход развіцця сельскай гаспадаркі рэгіёну. Да 1950 – х гг. калектывізацыя на тэрыторыі нашых вёсак была праведзена, а ў 1960 – я гг. наглядаецца умацаванне калгаснай сістэмы. Дакументы сведчаць, што гэтая падзея праходзіла няпроста. Ішло не толькі прыстасаванне сялян да новых умоў жыцця, але і з улікам змен у вёсцы дзяржава таксама карэктавала сваю палітыку. Калектывізацыя, якая лічыцца прымусовай палітыкай, на тэрыторыі нашых вёсак спрыяла сацыяльна – эканамічнаму і культурнаму развіццю.
Дзякуючы гэтаму даследаванню, атрымалася літаральна напоўніца і прасякнуцца духам адпаведнага часу.
Матэрыялы работы былі выкарыстаны на ўроках гісторыі Беларусі ў 9 – х класах пры вывучэнні тэмы “Правядзенне індустрыялізацыі і калектывізацыі сельскай гаспадаркі ў БССР”, у кабінеце гісторыі была арганізавана выстава “Калектывізацыя сельскай гаспадаркі ў перыяд з 1939 – 1967 гг. на тэрыторыі вёсак Луткі, Кароцічы, Талмачава Столінскага раёна”, адпаведная інфармацыя размешчана на афіцыйным сайце ўстановы адукацыі, прапанавана настаўнікам для выкарыстання на выхаваўчых мерапрыемствах і краязнаўчых гуртках. (Дадатак 8)
Тэма даследавання дае магчымасць лепш прасачыць гісторыю як асобна ўзятай мясцовасці, так і ўсёй краіны. Сапраўды, ўсвядоміць той подзвіг, які зрабілі працаўнікі калгаса нашых вёсак. А валодаць такімі ведамі не толькі модна, але і вельмі перспектыўна, бо праз мінулае, як вядома, практычна заўсёды можна прадбачыць далейшае развіццё падзей у дачыненні да будучыні.
Ужо зараз я ўпэўнена, што родная зямля так проста ад сябе мяне не адпусціць і я далей буду займацца вывучэннем гісторыі роднага краю. Маё даследаванне – гэта маленькі ўклад у вывучэнні гісторыі роднай вёскі, і яго абавязкова патрэбна працягваць. Вывучэнне гісторыі свайго краю спрыяе лепшаму разуменню гістарычных працэсаў, якія адбываюцца ў наш час і асабліва аб гэтым патрэбна памятаць у год гістарычнай памяці.
Спіс выкарыстанай літаратуры
1. Белазаровіч В.А. Заходнебеларуская вёска ў 1939 – 1953гг./ В.А.Белазаровіч. – Гродна: ГрГУ, 2004
2. Нарысы гiсторыi Беларусi / Гал.рэд М.П. Касцюк. Ч.1. – Мн.: Беларусь, 1995
3. Памяць: Гіст. – дакум. Хроніка Столінскага раёна. – Мн.:БЕЛТА, 2003
4. Працоўная слава Століншчыны / укладальнік Ю.С.Юркевіч. Пад агульнай рэдакцыяй П.М.Цішука. – Брэст: ТАА “Рэкламнае інфармацыйнае агенства “Вячэрні Брэст”, 2008
Дадаткі
Дадатак 1
Клімовіч Іван Конанавіч, старшыня калгаса “Камунар”, які быў створаны ў в. Луткі ў 1940 г.
Урочышча Кострыцкае, месца дзе фашыстамі быў пакараны смерцю першы старшыня калгаса “1 Мая” Кудласевіч Васіль Пятровіч.
Дадатак 2
Інтэрв’ю з жыхаром в. Талмачава Ярмакевічам Цярэнціем Іванавічам, 1931 г.н.
Дадатак 3
Лакамабіль, які выкарыстоўваўся калгасам як перасоўны паравы рухавік для сельскагаспадарчых патрэб і выпрацоўкі электраэнергіі для патрэб гаспадаркі ў палявых умовах
У 1951 г. калгас упершыню набыў грузавую аўтамашыну ГАЗ – 51
Дадатак 4
З асабістага архіва жыхара в. Талмача Ярмакевіча Цярэнція Іванавіча, 1931 г. н.
Выстава “Калектывізацыя сельскай гаспадаркі у перыяд з 1939 – 1967 гг. на тэрыторыі вёсак Луткі, Кароцічы, Талмачава Столінскага раёна”
